ქართული სუფრა და სადღეგრძელოები
ქართული სუფრის ტრადიციები მსოფლიოს ყველა კუთხეშია ცნობილი. ჩვენს სტუმართმოყვარეობას და გულუხვ დახვედრას არაერთი უცხოელი სტუმარი მოუჯადოებია. ჩვენმა ერმა საუკუნეების მანძილზე სტუმარ-მასპინძლობის მტკიცე ნორმები ჩამოაყალიბა. საქართველოს ნებისმიერ კუთხე-კუნჭულში სტუმარი ხელშეუხებელ პიროვნებად ითვლება. სტუმრის პატივისცემის ადათს ისე ჰქონდა გადგმული ფესვები, სახლში მოსული მოსისხლე მტრის დაცვაც კი სავალდებული იყო. იმერელი თავისთვის მოიკლებს, რომ სტუმარს ასიამოვნოს, მაგრამ რაც უნდა კარგად მიიღოს სტუმარი, ბოლოს მაინც მოუბოდიშებს: ,,მაპატიე, ბატონო, თქვენს შესაფერისად თუ ვერ დაგხვდითო.” საქართველოს ყველა კუთხეს მისი ტრადიციული კერძები გააჩნია. კახეთის, ქართლის, იმერეთის, სამეგრელოს, გურიის, აჭარის, რაჭის, სვანეთის,ხევსურეთის და სხვა კუთხეების კერძები თავისი გემოვნებით, მომზადების ტექნოლოგიით მართლია განსხვავდებიან, მაგრამ საერთო სტილით ერთიან ეროვნულ ქართულს წარმოადგენენ. განსაკუთრებით მდიდარია იმერული სუფრის ასორტიმენტი. აქ უდავოდ მოწინავე პოზიციები ბოსტნეულსა და რძის კერძებს უჭირავს. სუფრაზე განსაკუთრბული ადგილი უჭირავს ლობიოს, სუფრის შეძენილი კომპონენტებია ახალი კიტრისა და პომიდვრის სალათები, კარტოფილისაგან და ტყის მცენარეულობიდან მომზადებული კერძები. რძის ნაწარმიდან უმეტეს შემთხვევაში სუფრაზე გააქვთ თანაბარ ნაჭრებად დაჭრილი იმერული ყველი და სულგუნი. ყველთან ერთად ცხელი მჭადი და ღომი. ყველისაგან რამდენიმე კერძსაც ამზადებენ. მაგალითად, ცხიმში შემწვარი ყველი, ყველი კვერცხთან ერთად, ყველი პამინდვრით და სხვა. იმერულ სუფრაზე განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს თევზის კერძებს. მათ შორის აღსანიშნავია კალმახი, ორაგული, ციმორი, ხრამული, წვერა, ფოთის კეფალი, კამბალა, ქაშაყი და სხვები. თევზეულობიდან უმთავრესად შემწვარი თევზის კერძებს ამზადებენ, რომელსაც აყოლებენ ტყემლის, ქინძის ნაშარაბის საწებლებსა და ნიგოზით მომზადებულ ,,ბაჟეს” . ცივი ხორცის კერძებიდან ახსანიშნავია კუჭმაჭი, შემწვარი გოჭის, ბატკნისა და თიკნის ხორცი, ლაბასხმული, მოხარშული გულღვიძლი, ენა, ძეხვეულობა და სხვა. ფრინველებიდან ამზადებენ სხვადასხვა მეთოდოთ შემწვარ წიწილებს, მრგვალად მოხარშულ და შემწვარ ქათმებს, ჩახოხბილს, საცივს, ნივრის წვენში ჩაწყობილ წიწილებს. მეორე თავის ცხელი კერძების ასორტიმენტი ძალზე მრავალფეროვანია, ჩამოვთვლით რამოდენიმეს: მწვადს, ჩაშუშულს, კუპატს, ხინკალს და ა.შ. ფქვილოვანი ნაწარმიდან აღსანიშნავია იმერული ხაჭაპურები, შოთის პურები, სხვადასხვა სახის ნამცხვრები. რაც შეეხება ხილსა და დესერტს, მათი ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს. ტკბილი სასმელებიდან მიღებულია ჩაი და ყავა. საწებლებიდან უმთავრესად სუფრაზე გამოაქვთ ახალი ტყემლის, ახალი პომიდვრის, მკვახე ყურძნის, ნიგვზის, ნივრის, ქინძძმარის საწებლები და სხვა. იმერული სუფრა თვით ქართველი ხალხის, ქართველი ერის ხნისაა. ჭირში და ლხინში გამოხატავდა ერის ზნეობას, კულტურასა და კეთილშობილებას, მის წიაღში იდუმალადაა განფენილი ქართული პატიოსნება და სიდარბაისლე. სუფრაზე მტკიცედ არის დაცული უფროს-უმცროსის ეთიკური ნორმები, განსაკუთრებით მკვეთრად იხატება მოკრძალება მანდილოსებისადმი, ეროვნული ადათ-წესებისა და საერთოდ ადამიანებისადმი სიყვარული. აუცილებლად სუფრის უფროს – თამადას აირჩევენ. თამადა ყოველთვის იყო თვითდისციპლინისა და ორგანიზებულობის მაჩვენებელი. იმერული სუფრა და ქეიფი არასდროს ყოფილა მარტო ღვინის სმაში გაჯიბრების ასპარეზი. ეს იყო სხარტი სიტყვა-პასუხის, სიყვარულის, ზრდილობის, ურთიერთპატივისცემის, რაინდული თავდაჭერილობის, ერისა და მამულისადმი ერთგულების დემონსტრაცია. სტუმრის დახვედრა ქართველ კაცს ძვალ-რბილში აქვს გამჯდარი, მაგრამ სტუმრიანობა დასაშვებ ვადებს არ უნდა გადაცილდეს. ამ შემთხვევაში იუმორით სავსე სხარტული გამონათქვამი შემოუნახავთ: ,,დილით ოქრო ხარ სტუმარო, შუადღით ვერცხლად იქცევი, თუ კიდევ შეგაგვიანდა, სპილენძად გადაიქცევი.” ლხინში თამადის და საერთოდ სუფრის წევრების დათრობა ვაჟკაცობად არ ითვლება. უმთავრესად სადღეგრძელო პოეტური უნდა იყოს. მჭერმეტყველი თამადა სადღეგრძელოებში გაურევს ცის სილაჟვარდეს, ვარდის სურნელებას, მწვერვალთა ბუმბერაზობას, ჩანჩქერთა ელვარებას, კლდის სიმტკიცეს და ა.შ. მაგრამ მთავარი ის არის, რომ სადღეგრძელო უნდა იყოს ამაღლებული, წამახალისებელი, სინამდვილესთან მიახლოვებული. სუფრასთან ყველას აქვს უფლება ერთმანეთს თვალი გაუსწოროს, აქ ისინი ძმები, მეგობრები, ახლობლები ხდებიან, ასეთი ქება შეუჩვეველ ყურს შეიძლება მლიქვნელადაც მოეჩვენოს. სუფრასთან, როგორც წესი, ცუდს და უარყოფით მხარეს არ ახსენებენ. თუ ასეთი გააჩნია ვინმეს, ტაქტიანად უსურვებენ ხასიათის ან თვისების შეცვლას, რა თქმა უნდა, დადებითისაკენ. სუფრის ასეთ წარმათვაში სმა-ჭამა მეორე პლანზე გადადის, მის ადგილს გონებამახვილობა და მჭერმეტყველება იკავებს. მუზა ყველას მოდის და ცდილობს რაც შეიძლება მეტი შესაფერისი ლექსი, თქმულება, ანდაზა, ხალხური გამონათქვამები გამოიყენოს და სადღეგრძელო გაამდიდროს. ასეთ თამადაზე ზედგამოჭრილი ხალხური სიმღერაა: ,,ეს თამადა რა ყოფილა , ცოტა ღვინო გვამყოფინა.” განსაკუთრებით გამოკვეთილია იმერული სუფრა ქორწილში. ქორწილის ჩატარებას ქართველი, შეიძლება ითქვას, დიდი მზადებით ელოდება. საქორწილო სუფრაზე სადღეგრძელოების წყობა ოდნავ განსხვავებულია. მაგალითად, დასავლეთ საქართველოში ქორწილი თამადების არჩევით და მათი დალოცვით იწყება. შემდეგ უკვე თამადის ინიციატივით წარმოითქმება მშვიდობის, საქართველოს, ნეფე–დედოფლის, მათი მშობლების, ხელისმომკიდეების, დედმამიშვილების, ბაბუებისა და ბებიების, ოჯახის, მაყრების, ოჯახის სტუმრების, მეზობლების, სუფრის მომსახურეების სადღეგრძელოები და ა.შ. ასევე სპეციალურად გაშლიდა ქართველი სუფრას, თუ ოჯახში პირველი ვაჟიშვილი ანუ გვარის გამაგრძელებელი დაიბადებოდა, საცხოვრებელ სახლს ააშენებდა და გადახურავდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ,,რთველის” სუფრა, როცა მშრომელი საბოლოოდ იწევს მთელი წლის ნაამაგარია. შესაფერისი სუფრები ეწყობა აგრეთვე საახალწლოდ და სხვა სადღესასწაულო დღეებშიც. ქართულ სუფრაზე განსაკუთრებული მოკრძალებით წარმოთქვამენ დედის სადღეგრძელოს. სიტყვა დედიდან ამოჰყავს თამადას დედასამშობლოს, დედაკაცის, დედაენის სადღეგრძელოები. იმერეთში ყველა ოჯახს აქვს 2-3 სახის ღვინო, რომელთაგან ერთი მაინც გამორჩეული იქნება. ეს ,,გამორჩეული” არაფრით ჩამოუვარდება ცნობილ სამარკო ღვინოებს. ამ შერჩეულით გაუმასპინძლდება იგი გზად ჩავლილ უცხო კაცს, თუ მის ჭიშკართან შეჩერდება და წყალს მოითხოვს. ჩვენი წინაპრები, როცა მადლიან ღვინოს ჭაშნიკს გაუსინჯავდა, აუცილებლად იტყოდა: – ,,იმ მარჯვენას გაუმარჯოს, ვინც ეს ღვინო დასწურაო.” ქართველები ოდითგანვე სუფთა ღვინოს სვამდნენ, ქართული ღვინო, ,,სურნელოვნადაა” მოხსენიებულია ცნობილ ,,ოდისეაში.” საერთოდ, ჩვენთან ღვინოს ბლომად სვამენ, მაგრამ საქმეც ის იყო, იშვიათად თვრებოდნენ. ფრანგი მოგზაური შარდენი მე-17 საუკუნეში ქართველებზე წერდა: ,,არსად ისე ბლომად და ისეთ სურნელოვან ღვინოს არ სვამენ, როგორც საქართველოში”…. ქართული სუფრა მისი ტრადიციებით უნიკალურია, ერის წარსულში ჩამოყალიბებული და ძვალ-რბილში გამჯდარი წეს-ჩვეულება არ უნდა დავივიწყოთ. რაც კარგია, შევინარჩუნოთ, უფრო განვავითაროთ.
მშვიდობის სადღეგრძელო
ქალბატონებო და ბატონებო! საქვეყნოდ ცნობილი ჭეშმარიტებაა: ,,ცხოვრება ის დღეები კი არ არის, რომლებიც მიდიან უბრალოდ, არამედ ის დღეებია, რომლებიც გვამახსოვრდება, რომლებიც წარუშლელ კვალს ტოვებენ ჩვენი არსებობის ყანობილზე.” ქართული სუფრა, ბატონებო, თავისი შინაარსით საოცრად ტევადია, მრავალფეროვანია და, რაც მთავარია, შემეცნებითი ხასიათის მქონე. ტყუილად როდი უწოდებენ მას უცხოელები ,,აკადემიას.” თავის დროზე ის მართლაც აკმაყოფილებდა ყველა ამ მოთხოვნას. საქართველოს ისტორიაში, როგორც მოგეხსენებათ, არ ყოფილა ისეთი ეტაპი, რომ მშვიდობა სანატრელი არ გამხდარიყო. ასე იყო დასაბამიდან და, საუბედუროდ, ასე გრძელდება დღესაც. აი, ასეთი იყო ქართველთა სავალი გზები, აი, ასეთი იყო ქართველთა ბედისწერის უხმო ძახილი ამ გზებზე. არ გაუბოროტებია და სიცოცხლის ხალისი არ წაურთმევია. და იდგა, ლომივით იდგა, საუკუნეთა არმურში ჯავშანგაუხდელი ქართველი კაცი. იბრძოდა – მშვიდობისთვის იბრძოდა. ლოცულობდა – მშვიდობისთვის ლოცულობდა. ეფერებოდა მიწას და ვაზს. მშვიდობა ვუსურვოთ მშვიდობას დანატრებულ ქართველ კაცს! მსოფლიოსაც გადავაწვდინოთ ჩვენი ხმა. ვუსურვოთ, ბოროტისა და კეთილის მარადიულ ჭიდილში, ერთხელ და სამუდამოდ გაგვთენებოდეს ისეთი დღე, რომ ჩვენს თავზე გვეთქვას ჩვენივე ბუმბერაზი წინაპრების გენიალური სიტყვები: ,,ლხინი მოგვეცა, მოგვშორდა ყოველი ჭირი ძნელია. მზე მოგვეახლა, უკუნი ჩვენთვის აღარა ბნელია, ბოროტსა სძლია კეთილმა, არსება მისი გრძელია.” მშვიდობას გაუმარჯოს, მეგობრებო!
საქართველოს სადღეგრძელო
ბატონებო! ანტონ კათალიკოსი ბრძანებდა: ,,მოვიცალე სხვათა ყოველითა სიკეთისაგან და არა მოვიცალე მსახურებისაგან საქართველოისა, ჯერ საქართველო და მერე სხვა ყოველი.” ამ ჭეშმარიტი ცნების ერთგული იყო ქართველი კაცი ისტორიულად. ბატონებო! ჩვენ, საქართველოში დაბადებულ და გაზრდილ ხალხს, ჩვენი მიწა–წყალი მომეტებულადაც რომ გვიყვარდეს ამაში ვერავინ დაგვძრახავს. დიახაც! იყო პერიოდო, როცა საქართველოს უზარმაზარი მასშტაბებით ეწეოდა ანგარიში, როგორც ერთ-ერთ უძლიერეს სახელმწიფოს. დიახაც, იყო პერიოდი, როცა ქუხდა და ზეობდა ,,ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე” გაშლილი ქვეყანა იბერიელთა მოდგმისა, მაგრამ მსოფლიოს ცენტრი, როგორც ასეთი, გნებავთ პოლიტიკური თვალსაზრისით, გნებავთ კულტურული თვალსაზრისით, გნებავთ რელიგიური თვალსაზრისით, ჩვენი ქვეყანა არასოდეს ყოფილა. თუმცა ამისი პოტენციური შესაძლებლობა ყოველთვის გააჩნდა. შემთხვევით როდი წერდა კ. გამსახურდია: ,,ძალიან ცდებით თუ გგონიათ, რომ გელათის, ვარძიის და ბეთანიის ფრესკებზე გამოსახულ დავითს და თამარს მხატვართა კაპრიზების გამო ეცვათ ფეხზე წითელი წაღები.’’ დიახ! წითელი წაღები ბიზანტიელ კეისართა სწორეთ ის რეგალიებია, რომელიც უდიდესი პატივის ნიშნად მიეკუთვნებული ჰქონდა ქართველ მეფეებს და რითაც ასე ძალუმად ესმებოდა ხაზი ჩვენი ქვეყნის უზარმაზარ ავტორიტეტს იმდროინდელ მსოფლიოში. დასრულდა ზეობის ხანა და ჩამოწვა ,,დიდი ღამე’’ საქართველოში. უდიდესი სინანულით აღნიშნავს კვლავ ბატონი კონსტანტინე: ,, … რომ დავითისა და თამარის შემდეგ რუსუდანის საქართველოს შესძლებოდა და მოეგერიებინა მონღოლურ შემოტევათა ქარბორბალა, მაშინ საქართველო თავის თავზე აიღებდა მსოფლიო განმანათლებლის იმ როლს, რომელსაც ბიზანტია ასრულებდა ოდითგანვე.’’ აი, რა მცირედი, რა ცოტა და რა ერთი ნაბიჯი დააკლდა იმ უზარმაზარ მსოფლიო მისიამდე. სამშობლო ყველას უყვარს ამქვეყნად, ეს ქართველთა პრივილეგია სულაც არ არის, მაგრამ ამ სიყვარულის მაგიდასთან გულწრფელად და ლამაზად გამოხატვის აუცილებლობა მხოლოდ ჩვენი ჯიშის და ჯილაგის, მხოლოდ ამ მადლიანი და მრავალტანჯული მიწის შვილთა გამორჩეული თვისებაა. მაშ, გაუმარჯოს ამ მადლიან და მრავალტანჯულ მიწას! გაუმარჯოს დღეს წამოჩოქილ და ყოვლგნით შეჭირვებულ ქვეყანას, მაგრამ სულ მალე მისივე ღირსეულ შვილთა მცდელობით, ბიბლიური ფენიქსივით საკუთარი ფერფლიდან აღმდგარსა და აფრენილ საქართველოს! ,,ქარი გიმღერის ნანასა, ზღაპარს გიამბობს ჭადარი, ძეწნამ ალერსით ამავსო იჭვებით ნაავადარი… მინდვრები, ქართლის მინდვრები, ქედები მხრებგაშლილები. მთაში მზე დანაბინდები, ტყეში ქორბუდა ირმები. ცა, ვარსკვლავებით ავსილი, ცა, არცა რისი სადარი. მთვარე რომ ამობრწყინდება გული გაფრენად მზად არი… საქართველო, ლამაზო! სხვა საქართველო სად არი?!’’
სიძე-პატარძლის სადღეგრძელო
ბატონებო! ცხადია ყველა დამეთანხმებით, რომ არცერთ ჩვენგანს დღეს ამ ოჯახში შემთხვევით არ შემოგვივლია. თითოეული ჩვენგანი მოვედით იმ მიზნით, რომ ჩვენს ქვეყანაში კიდევ ერთი ახალი ოჯახის შექმნა აღვნიშნოთ ასეთ განსაკუთრებულ და სადღესასწაულო ვითარებაში. აი, ამ ტრადიციული ქართული სასმისით მინდა შემოგთავაზოთ ჩვენი ნეფე-პატარძლის სადღეგრძელო. საქართველოში ამობენ: ყოველი საქმე დედამიწაზე რიგდება, ცოლ-ქმრობა კი ზეცაში. არ გეგონოთ, რომ თქვენი შეუღლება მხოლოდ თქვენი პარადი ინიციატივის შედეგი იყო. ეს საქმე თავდაპირველად ზეცაში გადაწყდა, თქვენი დამსახურება მხოლოდ ის გახლავთ, რომ ზეცაში გადაწყვეტილს დედამიწაზე აღსრულებას ხელი არ შეუშალეთ და დისონანსი არ შეიტანეთ კოსმიურ ჰარმონიაში. გისურვებთ მუდამ ერთგული დარჩენილიყოთ ამ გადაწყვეტილების. თქვენ–კი გისურვებთ ცხოვრებაცა და არსებობაც ერთი გქონდეთ და ეს ერთობა ყოფილიყოს, როგორც კონსტანტინე გამსახურდია ბრძანებდა: ,,ისეთივე სამარათჟამო და დაუსრულებელი, როგორც ცას მოწყვეტილი ცთომილის ეტლი უსასრულობის მარადჟამეულ სრბოლვაში.” ოჯახის შექმნის უმთავრესი პირობა დიდი სიყვარულია. ამიტომაც გისურვებთ თქვენი ცხოვრების ყველა ეტაპზე, განსაკუთრებით კი ბოლო საფეხურზე, როცა ერთმანეთის პირისპირ დადგებით, უკვე ღრმად მოხუცები და წლებით მხრებდამძიმებულნი, გქონდეთ უნარი და სურვილი, ერთმანეთს მიმართოთ კვლავ დღევანდელი შემართებით:
,,შენამდე ასი ზღვა გადმოვლახე,
რამდენჯერ ფიქრს დარდი შევაწყვილე
შენს იქით, ქვა ქვაზეც ნუ ყოფილა უშენოდ?
სიცოცხლეც შევარცხვინე.’’
წინაპართა სადღეგრძელო
ბატონებო! მე ამ სასმისით მინდა ჩვენი დიდებული წინაპრების სადღეგრძელო შემოგთავაზოთ. წინაპრებისა, რომლებმაც მთელი თავიანთი ცხოვრება მოწამებრივი გზებით იარეს. უდიდესი სისხლისღვრისა და მსხვერპლის ფასად, ტანჯვა-წამებისა და ჭაპანწყეტის ფასად ეს ქვეყანა შეინარჩუნეს, გადაჯიშებას-გადაშენებას გადაარჩინეს და დღემდე მოიტანეს. როგორ შეიძლება, დღეს კიდევ ერთხელ არ შევავლოთ გონების თვალი ჩვენს წინაპართა დახავსებულ საფლავებს, კიდევ ერთხელ არ გავაცნობიეროთ მათი ღვაწლი, ტრაგიკული ბედი და ქუდი არ მოვიხადოთ მათი ნათელი ხსოვნის წინაშე.
ბატონებო!
ჩვენს წინაპართა ტრაგიკულ ბედს განსაკუთრებით ამძიმებდა ის სავალალო ფაქტი, რომ საკუთარ მიწაზე უსაზღვროდ შეყვარებული ქართველი კაცი სამშობლოდან მოტაცებული, გაყიდული, თუ უსამართლო გაძევებული, მშობელ მიწაშიც, რომ ვერ იმარხებოდა.
50-იან წლებში – ყაზახეთის ყამირი მიწების ათვისების დროს ერთი საზარელი ფაქტი მოხდა: გუთანმა ბელტებთან ერთად ადამიანის ჩონჩხიც ამოაგდო.
ჩონჩხი, რომელსაც ბორკილები ხელ-ფეხზე ისევ შეუხსნელი ჰქონდა. დიახ! უამრავმა კაცმა იხილა ეს ამაზრზენი სურათი, უამრავმა დახედა მას ზიზღით და სწრაფად გაეცალა იქაურობას ისე, რომ არც მოუკითხავთ მისი ვინაობა, სადაურობა. მხოლოდ ქართველი კაცი ვერ დარჩა ამ ფაქტის მიმართ გულგრილი; მხოლოდ ქართველი კაცი შესძრა სულით-ხორცამდე ამ სურათმა; მხოლოდ ქართველმა კაცმა დაინახა იმ ბორკილებშეუხსნელ ჩონჩხში მისი წინაპარი, მისი პაპა, თუ პაპის პაპა, რომელიც, ბედის უკუღმართობით, თავის გოლგოთის გზაზე ეულად განწირულიყო – უღმრთოდ და უზიარებლად.
ამიტომაც აიღო ხელში დიდებულმა ქართველმა პოეტმა – იოსებ ნონეშვილმა ის ბორკილები, ამიტომაც შემართა ზემოთ და მთელი საქართველოს გასაგონად თქვა:
,,სადაურსა სად წაიყვან, ბედო,
სიცოცხლის გზას სად არ გადუკეტავ.
საფლავშიაც ბორკილები ედო,
მკვდარი სადღა წავიდოდა, ნეტა?!
სადაურსა სად წაიყვან, ბედო,
სიცოცხლის გზა სად შეწყდება გრძელი,
ვისაც ფეხზე ეგ ბორკილი ედო,
ბიჭო, იქნებ პაპა იყო შენი?!”
წინაპართა სადღეგრძელო იყოს მეგობრებო!
უდროოდ გარდაცვლილთა სადღეგრძელო
ერთი დიდებული ქართველი ამბობს: “ქართველთა ლხინს მცირეოდენი სევდის გარეშე ლხინი არ ეთქმის” და აქ არაფერია გადაჭარბებული. ეს წესი ჩვენმა ისტორიამ განსაზღვრა, ჩვენმა რელიგიამ, ჩვენმა ქრისტიანულმა მორალმა ჩამოგვიყალიბა და ეს, ერთი შეხედვით, თითქოსდა შეუსაბამო ფაქტი, ჩვენი ხასიათის თვისებად გვიქცია. ამიტომაც ნუ გაგიკვირდებათ თუ დღეს, ამ ლხინისა და ბედნიერების დღეს, ამ ტოტალური ქეიფის დღეს, მცირეოდენი სევდა და მინორები შემოგვეპაროს. მეგობრებო! მე ამ სასმისით მინდა შემოგთავაზოთ იმ ადამიანთა ხსოვნისა და მოგონების სადღეგრძელო, რომლებიც დღეს ჩვენს გვერდით უნდა იყვნენ და არ არიან, რომელთაც ყველა ჩვენგანივით სურდათ სიცოცხლე, მაგრამ, ვაი, რომ ბედისწერას თავისი გზები აქვს, თავისი კანონები და და ადამიანის სურვილებს თუ წინასწარ შედგენილ გეგმა-პროგნოზებს, სამწუხაროდ, არ მიჰყვებიან. ბატონებო! გარდა იმისა, რომ წარმოუდგენლად მძიმეა და ტკივილიანი ეს გრძნობა, გარდა იმისა, რომ სულით-ხორცამდე შემძვრელია და გამანადგურებელი, ამასთან, იგი საყოველთაოც გახლავთ და მეტ-ნაკლებად ყველა ჩვენგანს გვეხება. და რადგან ასეა, მე გთხოვთ, გარდაცვლილთა სულების პატივისცემის ნიშნად, ფეხზე წამოვდგეთ და ჩვენი ქრისტიანული წესის თანახმად ერთი წუთით ყველანი გავირინდოთ…
მომავალი თაობის სადღეგრძელო
ბატონებო! ადამიანი თითქოსდა გარიდებულია მიწიერ სიმდაბლეს (მაგრამ ცის სიმაღლესაც უიმედოდ დაშორებული), ვერ თავსდება ამ სამყაროში. ძნელია მისი დამაგრება დროსა და სივრცეში. განსაკუთრებით კი, მისი შეგუება საკუთარი წარმავლობის უცილებელ ფაქტთან. ის ქვეცნობიერად მუდამ მარადიულისაკენ ისწრაფვის, მუდამ მისი არსის საბოლოო შეცნობასა და გათავისებას ცდილობს…. ერთხელ, ძველი დროის უდიდეს ბერძენ ფილოსოფოსს – ჰერაკლიტეს ჰკითხეს თურმე: “ხომ ვერ გვეტყვით მარადისობა რა არის?” ჰერაკლიტემ უპასუხა: “მარადისობა, ეს კენჭებით მოთამაშე პატარა ბავშვია, ბავშვებს ეკუთვნით სასუფეველი ამ ქვეყანაზე.” საუკუნის უდიდესმა მოაზროვნემ ალბერტ აინშტაინმა ხელში აიღო მისი უნიკალური ქმნილება ‘’ფარდობითობის თეორია” და მსოფლიოს გასაგონათ წარმოსთქვა: “ჩემი ფარდიბითობის თეორია, პატარა ბავშვის თამაში ყოფილა და მეტი არაფერი პატარა ბავშვის თამაშათან შედარებით.” მართლაცდა ბავშვი სულაც არ არის დიდის უბრალო მინიატურა. იგი თავისი განცდებით, თავისი ემოციებით და მთელი შინაგანი სამყაროთი, უნიკალური ამოუცნობი ფენომენია. ახალგაზრდებო! თქვენს წინ მეტად რთული და ძნელი მარათონია, თქვენს წინ მთელი ცხოვრებაა თავისი ნაკლითა და დიდებულებებით, თავისი ნატურითა და ფერუმარილით, მადლითა და ცოდვისშვილობით, ბედისწერადი ნიაღვრებითა და მრუმე ნისლებით, ქარიშხლებითა და ქარტეხილებით, საშიში ფიორდებითა და აისბერგებით. გისურვებთ მხნედ და ვაჟკაცურად გევლოთ ამ გზებზე, საკუთარი ხნულიც გაგევლოთ და საკუთარი სიტყვაც გეთქვათ და საკუთარი წიგნიც შეგედგინოთ. მერე კი,ძალიან დიდი ხნის მერე, ისევ და ისევ ღვთის ნებით, თქვენს შემდეგ ლამაზი ლეგენდებიც დაგეტოვებინოთ, თქვენი და თქვენი ქვეყნის მძივად და სამკაულად. მაშ, ჩვენი ქვეყნის ხვალინდელ დღეს, ჩვენი ქვეყნის იმედსა და უკვდავებას, ჩვენს მომავალ თაობას გაუმარჯოს! “აროდეს დაილევიან, ლომთა გორაზე მავალნი.
კიდევაც დაიზრდებიან ლომების შთამომავალნი,
სამშობლო საქართველოა, უფალი მისი მფარველი,
მამულის საკეთილდღეოდ, ღმერთო! გაზარდე ქართველი.”
ჩვენი რწმენის, ჩვენი ქრისტიანობის სადღეგრძელო
უთუოდ ყველანი კარგად ამჩნევთ, თუ როგორ უაზრო შეჯიბრად იქცა დღეს ადამიანის ცხოვრება შურის გამო. შურს როგორც წესი, უწიგნურობა იწვევს, უწიგნურობასთან ბრძოლის მხოლოდ ერთი გზა არსებობს ამ ქვეყანაზე – სახარების ყოველდღიური კითხვა. სახარების ყოველდღიურ კითხვას კი უდიდესი რწმენა სჭირდება – ფანატიზმამდე მისული რწმენა, რომლის მეტნაკლებ დეფიციტს, ნუ გავიკვირვებთ და, თითქმის ყოველი ჩვენგანი განვიცდით. მეგობრებო! აი, ამიტომაც მე ამ სასმისით სწორედ ჩვენი ჭეშმარიტი რწმენის, ჩვენი ქრისტიანობის დიდებული სადღეგრძელო მინდა შემოგთავაზოთ. – მართლაცდა, რა არის ადამიანის ცხოვრება უღმერთოდ წარმოდგენილ წუთისოფელში? – უღმერთოდ წარმოდგენილ წუთისოფელში ადამიანის ცხოვრება წამიერი გაელვებაა მხოლოდ. ისიც გულცივი, უნუგეშო და აბსოლუტურად გაუგებარი. – რა არის ჩვენი ცხოვრება რწმენის გარეშე? – რწმენის გარეშე ჩვენი ცხოვრება, როგორც იტყვიან, სხვა არფერია თუ არა მარადისობისაგან კიდევ ერთი წამის წაგლეჯვის უღირსი მცდელობა, სამყაროს გათავისების მცდარად გადაწყეტილი პრობლემა. დიახ! ეს არის და ეს. სხვაგვარად ვერ მოიაზრება ადამიანის არსებობა ღმერთისა და რწმენის გარეშე. ,,ხსნა ყველგან არის” – ბრძანებდა ილია, და ღმერთიც, რა თქმა უნდა, არასოდეს მიატოვებს რწმენისაკენ თუნდაც ოდნავ მიბრუნებულ ადამიანს. მაგრამ ზოგი ჩვენგანისთვის უფრო გასაგები ალბათ მაინც თომას მანის სიტყვებია, რომელიც წერდა: “მე არ მაქვს დიდი რწმენა და არც ძალიან მწამს რწმენის. მე გაცილებით მეტად მწამს იმ სიკეთისა, რომელსაც რწმენის გარეშეც შეუძლია არსებობა და ის სწორედ რომ ეჭვის ნაყოფი შეიძლება იყოს.” მაშ, გაუმარჯოს ჩვენს ერთადერთ და ჭეშმარიტ რელიგიას, ჩვენს რწმენას, ჩვენს ქრისტიანობასა და ჩვენს ღმერთს! სწორედ რომ დიდებულად არის ნათქვამი:
უღვთითა წუთისოფელში უცხო უბერავს ქარიო.
წინ მიდის ჩემი აჩრდილი ხშირად ეცვლება მხარიო
გზას იქით, გზაა შორეთის, კარს იქით კიდევ კარიო,
ვერ შევიცანი საწუთრო მუდამ მდევს ავი თვალიო,
ვერასდროს გადავიხადე, ამ წუთისოფლის ვალიო.
უღვთოთა წუთისოფელში ისე უბერავს ქარიო.”
ქართველო ქალის სადღეგრძელო
ძველი ქართული ლეგენდის მიხედვით, ერთხელ თურმე ბეშქენ ოპიზარს დაავალეს ქართველი ქალის სიმბოლური სახის გამოსახვა. ეს სულაც არ იყო ადვილი დავალება. ერთიანობაში უნდა გადმოეცა ქართველი ქალის სინაზე და სინატიფე, იმავდროულად ქართველი ქალის თავგანწირულობა. ერთი სიტყვით მიწიერებისა და ზეციერების უცნაური კონგლომერატი უნდა გამოესახა. დაიწყო ამ უდიდესმა ხელოვანმა მუშაობა. ,,მოძრაობდნენ ოპიზარის თითები, – ჭკვიანი, ოქრონაჭედობათა უზადო მშვენიერებისათვის ნაწრთობი თითები, რომ იმ ვერცხლის ფირფიტაზე სიმშვენიერე ცისა და მიწისა ზღაპრულად მოქარგულიყო.” ყველაფერი დიდებულად გამოისახა, თურმე, მაგრამ თვალები!… ვერაფრით თვალები ვერ გამოუყვანა ისეთი როგორიც მას უნდოდა. ,,მის ცისფერ გუგაში ერთად ვერ ჩატია ელვარება ცისა და მიწისა.” მიუნებებია ხატვისათვის თავი და სანადიროდ წასულა. ნადირობის დროს მომაკვდავ ფრინველებს, მომაკვდავ შველსა და ირემს აკვირდებოდა თვალებში, რომ იქ როგორმე დაენახა ის საოცრება, ის სასწაული, რასაც მის გარდა ვერავინ ხედავდა – ,,ვერც ის ვარსკვლავი – იმ საღამოს ყველას რომ დაასწრო და მარტო აკიაფდა უღრუბლო ცაზე,” დაბრუნებულა. გაუგრძელებია ხატვა, მაგრამ ამაოდ. ,,ამაოდ ისარჯებოდნენ ჯადოსნური თეგები, ალმასის პირი უბლაგვდებოდა საჭრეთელს, ტყდებოდნენ ყალმები, უმოწყალოდ შრებოდნენ ბეშქენის გრძნეული საღებავები.” ისევ მიუნებებია ხატვისათვის თავი და ახლა საქეიფოდ წასულა, საქეიფოდ ალავერდობაზე ყოფილა კახეთში. მთელი კვირა დარჩენილა, მთელი კვირა აკვირდებოდა ყველაფერს ეს უდიდესი ხელოვანი, ზოგჯერ ფხიზელი, ზოგჯერაც მთვრალი (ეს ერთიდაიგივე არ არის), მაგრამ რაღაც განსაკუთრებული, რაღაც გამორჩეული ვერაფერი უნახავს. მოდის იქიდან დაღონებული, გაწბილებული. ამ დროს რაღაცნაირ მზერას გრძნობს ზურგში. თვითონ ვერ ხედავს, მაგრამ გრძნობს, რომ ვიღაც უყურებს (დიახ! დგება ზოგჯერ ასეთი ფსიქოლოგიური ეფექტი) მობრუნებულა და ხედავს გალავნის ქონგურზე დგას ულამაზესი ასული. სწორედ ამ ქალწულის თვალებში ბრწყინავს და ელვარებს მთელი ის მშვენიერება ცისა და მიწისა, რასაც ამდენი ხანია ეძებდა. მონისხეულივით მისულა მასთან ბეშქენი, ქონგურიდან თავისი ხელით ჩამოუყვანია. სიტყვები! რა საჭირო იყო სიტყვები, როცა გრძნობები ქუხდა და მეტყველებდა. ჯვარი იქვე ალავერდის ტაძარში დაუწერიათ, მცხეთაში წამოუყვანია და შემდეგ მისი თვალების ხატვა დაუწყია. მთელი დღე და მთელი ღამე ხატავდა, თურმე, ეს უდიდესი ხელოვანი და საოცნებო ასულის თვალთა ელვარება ჯადოსნური თაგებით გადაჰქონდა ღვთისმშობლის ცისფერ გუგაში. ბოლოს როგორც იქნა გამოუსახავს სწორედ ის, რაც მას უნდოდა, მაგრამ (ჰოი! საოცრებავ?!) დილით არც ქალს და არც მის დამხატველს თვალები არა ჰქონდათ. არავინ იცის, ღმერთმა წაიღო, თუ დიდმა ხელოვნებამ შეიწირა მათი თვალთა ჩინი. ,,ქალიშვილს წამწამსა და წამწამს შუა უკუნი ღამე ჩამდგარიყო და იქიდან ცისა და მიწის ფერთა ელვარების წილ ორი მრუმე ორმო, ორი ჩამქრალი ვულკანი იმზირებოდა.” ….და ის თვალები ახლა, როგორც ამბობენ, თავად ღვთისმშობლის ხატის და იმ ცისფერი ანგელოზის თვალებიაო ყინწვისის კედელხატულში. ის თვალები ახლა ბევრი ქართველი ქალის თვალებიც არისო, ასე ლამაზი, ასე მიმზიდველი, ასე საინტერესო და განსაკუთრებული. ერთდროულად ამქვეყნიურიცა და არაამქვეყნიურიც, მიწიერიცა და ზეციერიც. ამ სასმისით ქართველ ქალს გაუმარჯოს ბატონებო, ქართველ მანდილოსანს. ერთდროულად უბრალისა და უცნაურს, ჩვეულებრივსა და არაჩვეულებრივს, ამქვეყნიურსა და არაამქვეყნიურს, მიწიერსა და ზეციურს. ჩვენი ქვეყნის ბურჯსა და საჭიროების შემთხვევაში მის ზღუდე-გალავანს. სხვა შემთხვევაში ვერ ათქმევინებდა ქართველ კაცს:
“ო, რომ შემეძლოს ყინწვისის ტაძარს
მე, ხელმეორედ ავაშენებდი.
გავაჩაღებდი შიგ ქართულ კერას
და ქართულ აკვანს გავამრავლებდი.
საქმეს საგმიროს ქართველ ქალისა,
ვაგუგუნებდი ოშხეს ზარივით,
ტრფობის კედლებზე მე თქვენ სახელებს,
ამოვკვეთავდი ოპიზარივით.”
ს ი ყ ვ ა რ უ ლ ი ს ს ა დ ღ ე გ რ ძ ე ლ ო
მოგეხსენებათ ,,ვისრამიანის” კატეგორიული ფრაზა ასეთია: ,,ვინცა მიჯნური არ არის, არცა კაცი არს.” დამეთანხმებით მეტისმეტად მკაცრი განცხადებაა, მაგრამ ამ განცხადებაში სიმართლე უფრო მეტია, ვიდრე სიმკაცრე. ყველას კარგათ გასხსოვთ გიორგი ლეონიძის ნაწარმოების მიხედვით გადაღებული თენგიზ აბულაძის შესანიშნავი ფილმი – ,,ნატვრის ხე”, რომელსაც წითელ ზოლად გასდევს მრავლისმთქმელი ფრაზა: – ,,სიკვდილი ხომ საშინელებაა და საშინელება, მაგრამ სიცოცხლე უსიყვარულოდ სიკვდილზე საშინელია.” ვის არ გვახსოვს ნოდარ დუმბაძის შესანიშნავი სიტყვები: ,,თუ კი ამ ქვეყნად ღმერთს ადამიანისათვის რაიმე ნიჭი მიუცია, ეს უპირველესად სიყვარულის ნიჭია და ცოდვაა ის კაცი, რომელიც სიყვარულის გრძნობის განცდის გარეშე წავა ამ ქვეყნიდან.” გრიგოლ ორბელიანი ხომ პირდაპირ წერდა: ,,უსიყვარულოდ, უსიხარულიდ რა სანატრელს არს სიმრავლე დღეთა.” აკაკი წერეთელი კი კიდევ უფრო მკაცრად აღნიშნავდა: ,,თუ არ ღვთის რისხვა, სხვა რაა სიცოცხლე უსიყვარულოდ.” დამეთანხმებით, ყველა აზრი ერთიმეორეზე ძლიერი, ურყევი და უტყუარი ჭეშმარიტებაა. მეც ამ სასმისით მინდა შემოგთავაზოთ სწორედ სიყვარულის ულამაზესი გრძნობის, ამ ურყევი და უტყუარი ჭეშმარიტების დიდებული სადღეგრძელო. თუმცა შეუძლებელია ბოლომდე ჩაწვდე კაცი ამ გრძნობის შინაარსს. სიყვარული მართლაც ის უნატიფესი გრძნობაა, რომელსაც არ ეკარება განსჯის ცნობისმოყვარე საცეცები, რადგან სიყვარული ადამიანის თრთოლვა და ელვარებაა. და მისი ბოლომდე გამოთქმა მოკვდავთა ენას არ ძალუძს, მაგრამ სადამდეც მისი გამოთქმა შეიძლება, მკაფიოდ ჩანს, რომ სიყვარული და მხოლოდ სიყვარულია ყოველგვარი სიკეთის საწყისი და გარეშე სიყვარულისა ყველაფერი არამია ამ ქვეყანაზე. ამიტომაც არის ემპედოკლეს კოსმოგონიაში სიყვარული სამყაროს მამოძრავებელ ძალად მიჩნეული, ამიტომაც წერდა, თავის დროზე, ლუდვიკ ფოიერვახი: ,,სიყვარული თვთით ღმერთია და სიყვარულს იქეთ ღმერთი არ არისო.” ბატონებო! სიყვარული დიახაც, რომ მრავალნაირი ფორმით გამოვლინდება ამ ქვეყანაზე, თუმცა ძნელია მისი კლასიფიცირება და რაიმე განსაზღვრული მწყობრით დალაგება, მაგრამ ახლა ამ დიდებული გრძნობის სადღეგრძელოს სიყვარულის სწორედ იმ ფორმით წარვმოთქვამ, რომელიც ამ სიტყვის გაგონებასთან ერთად გულში გაუვლებს ადამიანს, თავისებურად რომ შეაკრთობს, თავისებურად რომ ააფორიაქებს, მოსვენებას რომ დაუკარგავს, გონება-განწყობას რომ შეუცვლის და სერენადებად რომ აამღერებს, თუ აატირებს.
,,ათოვს ხეებს და ხეების ლანდებს,
ვისმენ ფანტელის შრიალს და შიშინს,
ნეტავი თოვლის ფიფქივით გაჰქრეს
თოვლის ფიფქივით გაჰქრეს ეს შიში.
თოვლივით თეთრი გახურავს რიდე,
მეც ვდგევარ თოვლში და გიცდი აქვე.
ოჰ! ნეტავ, თოვლის ფიფქად მაქცია,
რომ შენს ბაგეზე დავდნე და გავქრე.”