ლეგენდები და მითები

სამყაროს შექმნის შემდეგ ღმერთმა შეკრიბა ყველა ერი და გადაწყვიტა გაენაწილებინა მათთვის ქვეყანა. ამ შეკრებაზე ქართველებმა დააგვიანეს, რადგან ამ დროს ღმერთს ადიდებდნენ და მის სადღეგრძელოს სვამდნენ. როცა ისინი ღმერთთან მივიდნენ, ღმერთმა აუწყა, რომ უკვე გაენაწილებინა სამყარო. ქართველებმა აუწყეს დაგვიანების მიზეზი, რომ ისინი მისი სადიდებელი სადღეგრძელოს გამო შეყოვდნენ. მოუსმინა რა ღმერთმა, უთხრა რომ ისინი ამიერიდან მისთვის შემონახულ ადგილას დასახლდებოდნენ. ასე აღმოჩდნენ ქართველები სამოთხის იმ პატარა ნაწილში, რომელიც მათ ღმერთმა უბოძა.

ამ ლეგენდის მოთხრობის შემდეგ უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩვენი მიწა-წყალი სწორედ ღმერთმა გვიბოძა, რომ ჩვენი ქვეყანა პატარა სამოთხეა, ლამაზი ბუნებით (მთებით, ზღვით და ა. შ.), უხვ-მოსავლიანი მიწით, მდებარეობით და რაც მთავარია ხალხით, ჩვენი სტუმართმოყვარეობით, რომ ყველა სტუმარი ქართველისთვის ღმერთისგან ნაბოძები საჩუქარია, რაშიც ისინი მოგზაურობის  განმავლობაშიც დარწმუნდებიან.

ლეგენდის თანახმად, თბილისის ტერიტორია ტყით ყოფილა დაფარული, ქართველ მეფეს (ერთ-ერთი ვარიანტით, ვახტანგ I გორგასალს) ნადირობის დროს შველი დაუჭრია, შველი ცხელ წყაროში განბანილა და განკურნებული გაქცევია მონადირეებს (სხვა ვარიანტით, მეფის მიმინო თავს დასცხრომია ხოხობს, ფრინველები ცხელ წყაროში ჩაცვივნულან და გაფუფქულან). ცხელი წყლის სამკურნალო თვისებებისა და ადგილის ხელსაყრელი მდებარეობის გამო მეფეს ტყე გაუკაფავს და ქალაქი გაუშენებია. „თბილისი“ — „თბილი“ (ძვ. ქართულად „ტფილი“) მინერალური წყაროების გამო უწოდეს ქალაქს. შემდგომში ამ ადგილზე გოგირდის აბანოები გაშენდა. აღნიშნული ადგილი თბილისის ისტორიული უბანი —აბანოთუბანია.

ლეგენდის თანახმად ამირანი გახლდათ ნადირობის ქალღმერთის – ოქროსთმიანი დალის შვილი. დალიმ ქალღმერთობისთვის უღალატია და მოკვდავი დარჯალანი შეჰყვარებია. მამაც მონადირეს საოცრად ეჭვიანი და ბოროტი ცოლი ჰყავდა. მან ადვილად მიაგნო შეყვარებულების ადგილსამყოფელს, მძინარ ქალს ჩუმად მიეპარა და ოქროს ნაწნავები ძირში წააჭრა. ცოლზე გაბრაზებული დარჯალანი შინ დაბრუნდა და მას მერე ქალღმერთთან არც გამოჩენილა. დალი მონადირისგან ფეხმძიმედ დარჩა. თმის დაკარგვასთან ერთად ძალაც დაკარგოდა და მშობიარობის უნარი არ შესწევდა. ქალის კივილი კეთილ მონადირე სულკალმახს გაუგია და მის დასახმარებლად წასულა. დალიმ მონადირეს თავისი ამბავი მოუყვა და სთხოვა: მისთვის ალმასის დანით მუცელი გაეჭრა და ბავშვი ამოეყვანა. თუ ვაჟი იქნებოდა ამირანი დაერქვა. ბავშვს მუცლიდან ამოყვანის შემდეგ სამი თვე დეკეულის მუცელში უნდა გაეტარებინა ხოლო სამი თვე კუროს ფაშვში. ამის შემდეგ მონადირეს ჩვილი ოქროს აკვანში უნდა ჩაეწვინა და აკვანი იამანის წყაროზე დაედგა. იქ მისი მომნათლავი გამოივლიდა და ბავშვს მონათლავდა. ქალღმერთმა სულკალმახს ისიც გაუნდო, რომ მისი შვილი გმირი გამოვიდოდა. შეწუხებული მონადირე თავიდან უარზე იდგა, თუმცა ქალღმერთმა მაინც მოახერხა მისი დათანხმება. ქალს მზის მსგავსი ვაჟი ეყოლა, რომელსაც დედის თხოვნით ამირანი ეწოდა. სულკალმახმა დანაბარები შეასრულა და ამირანი ოქროს აკვნით დატოვა იამანის წყაროზე. ყველა გამვლელი ეკითხებოდა ვაჟს მისი მშობლებისა და მომნათლავის შესახებ, ამირანი კი პასუხობდა, რომ დედ-მამის ვინაობა არ იცოდა, ხოლო მისი ნათლია თვითონ ღმერთი იყო. ამ დროს ღმერთს ჩაუვლია წყაროზე და მასაც იგივე უკითხავს ამირანისთვის. პასუხის მოსმენის მერე ღმერთმა მართლაც მონათლა ამირანი და დაქანებული ზვავის შეუდრეკელობა, თორმეტი უღელი ხარ-კამეჩის ღონე, მგლის მუხლი, ბავშვობაში სისაწყლე და სიბეჩავე, ვაჟკაცობაში ომი და ჭირსახადი დაანათლა. უბოძა მას ალმასის ხანჯალი და დაუბარა, რომ იგი მხოლოდ უკიდურეს გაჭირვების დროს გამოეყენებინა. შემდეგ დალოცა და უთხრა, რომ მისი მომრევი ქვეყნად არავინ იქნებოდა. ამირანი იამანმა იშვილა და თავის ორ ვაჟს ბადრისა და უსიპის უძმო. ვაჟები მალე დაობლდნენ ხოლო მათი სახლ-კარი დევებმა დაიპყრეს. უპატრონოდ დარჩენილი ძმები უაღრეს გაჭირვებაში გაიზარდნენ…

ამირანმა მრავალი საგმირო საქმე ჩაიდინა: გაათავისუფლა მზე დევ-ვეშაპის მუცლიდან, მოკლა ბაყბაყ დევი, დახოცა გველეშაპები, მიწასთან გაასწორა ცხრა ძმა დევების სამეფო. მან ზეციდან ჩამოიყვანა თავის საცოლე- ღრუბელთა მბრძანებლის ასული ყამარი, მოკლა ავი სული ქალ-ხარი. ბოლოს გმირმა ღმერთის დამარცხება გადაწყვიტა, რისთვისაც ღმერთმა ის სასტიკად დასაჯა და კავკასიის ქედზე სამუდამოდ მიაჯაჭვა.

მრავალი ათეული საუკინის სიღრმეში შექმნილი თქმულება თანდათან განიცდიდა ცვლილებებს, თუმცა ძირითადი შინაარსი დღემდე უცვლელი რჩებოდა. თითოეულ ეპოქას თავისი წვლილი შეჰქონდა და თავისებურად ამდიდრებდა მას.

მირიან მეფე და ნანა დედოფალი IV საუკუნეში ცხოვრობდნენ. ამ დროს ქართველები ჯერ ქრისტიანები არ იყვნენ და მეფეც და ხალხიც სხვადასხვა კერპებს სცემდნენ თაყვანს. ეს იყო დრო, როცა კაპადოკიელი წმინდა ნინო მცხეთაში ჩამოვიდა რათა საბოლოოდ დაერწმუნებინა ერი და მეფე ქრისტიანული მოძღვრების ჭეშმარიტებაში.

ერთ დღეს მეფე სანადიროდ გაემართა, წასვლამდე კი ქურუმებს დაუბარა, ჩემი ცოლი როგორმე დაარწმუნეთ, თავი დაანებოს ჯვარცმულის თაყვანისცემას, თორემ მასაც არ დავინდობ და როგორც დანარჩენ ქრისტიანებს, სასტიკად გავუსწორდებიო. მეფე სანადიროდ გაემართა, მაგრამ მოულოდნელად ირგვლივ უკუნი ჩამოწვა. მირიანი ვერაფერს ხედავდა. ვერც ის გაეგო, ეს ყოვლისმომცველი სიბნელე მხოლოდ მას ეხვია გარს თუ ყველგან ერთიანად ჩამობნელდა. შეშინებული მეფე მუხლებზე დაეცა და საკუთარ კერპებს დახმარება შესთხოვა. სინათლე არსაიდან ჩანდა.

სასოწარკვეთილ მირიანს ნინოს ღმერთი გაახსენდა. მას გულით შესთხოვა უკუნიდან გამოეხსნა და დაჰპირდა, რომ მის რჯულზე მოექცეოდა, სამუდამოდ თაყვანს სცემდა ჯვარს და სალოცავებს ააშენებდა. დაასრულა თუ არა მირიანმა პირველი ლოცვა, მოხდა სასწაული, სიბნელე გაიფანტა და ირგვლივ ყველაფერი განათდა.

გახარებული მეფე უკან დაბრუნდა, ნანა დედოფალს მიეგება და 50 მხლებელთან ერთად ნინოსკენ გასწია. მეფეს სურდა ის უცხო ქალწული ენახა, რომლის ღმერთმაც იხსნა. ნინო ამ დროს მაყვლოვანში საღამოს ლოცვას აღასრულებდა. ეს ადგილი ახლანდელი სამთავროს მონასტრის ეზოშია, აქ მაყვლის ბუჩქები იყო და ამიტომაც მაყვლოვანი ეწოდა. წმინდა ნინომ სიხარულით მიიღო მეფე, მოისმინა მისი მონათხრობი და უფლის თაყვანისცემა ასწავლა.

ლეგენდის მთავარი გმირები იაზონი და მედეა. იაზონი იოლკოსის კანონიერი მეფე ეზონის ვაჟი იყო. ეზონი მისმა ნახევარძმამ პელიასმა ტახტიდან ჩამოაგდო და საპყრობილეში ჩააგდო, ჯერ კიდევ მაშინ როდესაც იაზონი დედის საშოში იმყოფებოდა. როდესაც იაზონი დაიბადა, ეზონის მეუღლემ დაარწმუნა პელიასი, რომ ბავშვი მკვდრადშობილი იყო, სინამდვილეში კი ახალშობილი სასახლიდან გააპარა. იაზონი კენტავრმა ხირონმა გაზარდა. უკვე ყმაწვილკაცობაში შესული იაზონი იოლკოსში დაბრუნდა, რომ კუთვნილი ტახტი დაებრუნებინა. პელიასი დათანხმდა ტახტის დაბრუნებაზე იმ პირობით, თუ იაზონი ერთ ძალიან სახიფათო დავალებას შეასრულებდა: კოლხეთის მეფე აიეტის სამფლობელოდან ლეგენდარულ ოქროს საწმისს წამოიღებდა. საწმისი ხეზე ეკიდა და მას მარად ფხიზელი გველეშაპი დარაჯობდა. იაზონი დათანხმდა ამ გამოწვევას და საბერძნეთის 50 რჩეულ ვაჟკაცთან ერთად გემ “არგოთი” კოლხეთისკენ გაემართა. გზად უამრავი დაბრკოლების გადალახვის შემდეგ,”არგო” კოლხეთის ნაპირებს მიადგა. მეფე აიეტი მზად იყო, ოქროს საწმისი იაზონისათვის გადაეცა, თუკი იგი წარმატებით გაართმევდა თავს შეუძლებელ ამოცანას: მას უღელში ორი ცეცხლისმფრქვეველი ხარი უნდა შეება და მათი დახმარებით მინდორი მოეხნა, ხოლო მინდორზე გველეშაპის კბილები დაეთესა. ამ ამოცანის შესასრულებლად იაზონს მოულოდნელი დახმარება აღმოუჩინა აიეტის ქალიშვილმა მედეამ, უძლიერესმა ჯადოქარმა, რომელსაც იაზონი შეჰყვარებოდა. მედეამ იაზონს ჯადოსნური სითხე მისცა, რომელმაც იგი ცეცხლისმფრქვეველი ხარებისაგან დაიცვა, ასე რომ, იაზონმა დაიმორჩილა ხარები და მინდვრის მოხვნაც შეძლო. სამწუხაროდ, აიეტი სულაც არ აპირებდა, ოქროს საწმისი კოლხეთიდან ვინმესათვის გაეტანებინა და ყველანაირად შეეცადა, იაზონთან დადებული პირობა დაერღვია. იაზონს ისევ მედეა დაეხმარა და არა მარტო ოქროს საწმისისაკენ მიმავალი გზა უჩვენა, არამედ ელექსირიც მისცა, რომლის მეშვეობითაც იაზონმა საწმისის მცველი გველეშაპი დააძინა. არგონავტებმა აფრები აუშვეს და იოლკოსისაკენ დაიძრნენ, მაგრამ მათ გზა აიეტის ფლოტმა გადაუღობა. მედეას საზრიანობამ ისევ იმარჯვა: მან შეტყობინება გაუგზავნა თავის ძმას, აფსირტეს, თითქოსდა იგი მოიტაცეს, და ემუდარებოდა, ერთ–ერთ კუნძულზე მისულიყო მისი ტყვეობიდან გამოსახსნელად. როდესაც აფსირტემ დის თხოვნა შეასრულა და დანიშნულ ადგილას მივიდა, მედეამ იგი მოკლა, მისი სხეული დაანაწევრა და ნაწილები ზღვაში გადაყარა. მან იცოდა, რომ, ვიდრე აიეტი თავისი ვაჟის ნეშტის შეგროვებით იქნებოდა დაკავებული, იაზონი დროს მოიგებდა და გაიქცეოდა.

უძველესი დროიდან სურამის ციხეზე არსებობს თქმულება, თითქოს მისი უძლეველობის მიზეზი იმაშია, რომ მის კედლებში ცოცხლად არის ჩაკირული დედისერთა ვაჟი. ამ ლეგენდის საფუძველზე დაიწერა დანიელ ჭონქაძის „სურამის ციხე“, რომელიც მოგვითხრობს: ციხე რომ აშენებულიყო, მასში უნდა ჩაეყოლებინათ დედისერთა ზურაბი. ამბობენ იმ მხარეს სადაც ზურაბი ჩააშენეს, დღესაც წვეთ-წვეთად მოჟონავს დედის ანკარა ცრემლი. იმასაც ამბობენ, რომ ყოველ მთვარიან ღამეს სურამის ციხესთან გამოდის შავებში გახვეული ქალი და ტირილით შეჰღაღადებს ციხის ნანგრევებს: „სურამისა ციხეო, სურვილითა გნახეო, ჩემი ზურაბ მანდ არის, კარგად შემინახეო.“

იგივე ლეგენდა დაედო საფუძვლად სურამელი მწერლის დავით სულიაშვილის ვრცელ მოთხრობას „ზურაბის ციხე“.

დაგვიტოვეთ კომენტარი