კახეთი

 

 

 

საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე რეგიონს – კახეთს – ჩრდილოეთიდან თუშეთი და დიდი კავკასიონის ქედი ესაზღვრება, აღმოსავლეთით და სამხრეთით აზერბაიჯანია, ხოლო მის დასავლეთით ქართლი მდებარეობს. ამ რეგიონს ორი ძირითადი მდინარე ჩამოუდის: ალაზანი აღმოსავლეთ ნაწილში და იორი – დასავლეთში.

 

კახეთი — ისტორიული რეგიონი აღმოსავლეთ საქართველოში. მოიცავს მდინარე ივრის შიდა და ქვემო დინებისა და მდინარე ალაზნისაუზს. კახეთის ცალკეულ მხარეებს ეწოდებოდა გარეკახეთი (მდინარე ივრის შუა წელი), ქიზიყი (მდინარე ივრის ქვემო წელი), შიგნიკახეთი (მდინარე ალაზნის მარჯვენა სანაპირო) და გაღმამხარი (მდინარე ალაზნის მარცხენა სანაპირო). უძველეს დროს კახეთი გაცილებით მცირე ტერიტორიას მოიცავდა (მდინარე ივრის ზემო წელი თიანეთსა და უჯარმას შორის). ცენტრი ჩელეთი (ჟალეთი). IV საუკუნიდან — უჯარმა. კახეთზე გადიოდა მნიშვნელოვანი გზები. ხელსაყრელი სტრატეგიული მდებარეობის გამო დროთა ვითარებაში თავდაპირველი კახეთის გარშემო გაერთიანდა მომიჯნავე პოლიტიკური ერთეულები. ადრინდელი ფეოდალურ ხანაში კახეთი უკვეერწო-თიანეთისა და თუშ-ხევსურეთის ტერიტორიასაც მოიცავდა. VIII საუკუნის ბოლოს კახეთის შემადგენლობაში შევიდა აგრეთვეკუხეთი და ჰერეთის ტერიტორიის ნაწილი (XV საუკუნიდან კი მთელი ჰერეთი). XI საუკუნიდან კახეთის პოლიტიკური ცენტრი თელავი, XV საუკუნიდან — გრემი.

კახეთი მევენახეობისა და მეღვინეობის ერთ-ერთი უძველესი კერაა. აქ ვაზის 80-მდე ჯიშია გავრცელებული.კახეთი აგრეთვე ცნობილია ჩურჩხელით. ბამბის ძაფზე ასხმულ ნიგოზს, თხილს, ქიშმიშს ან ჩამიჩს თათარაში სამჯერ ავლებენ. ასე მზადდება აღმოსავლეთ საქართველოში ჩურჩხელა და დასავლეთ საქართველოში ჯანჯუხა. კარგი ჩურჩხელა და ჯანჯუხა გაზაფხულამდე ძლებს. საუკუნეების განმავლობაში ქართველ მოლაშქრეთა ერთ-ერთი მთავარი საკვები ჩურჩხელა იყო.

დიპლიპიტო — დასარტყამი საკრავია. იგი შედგება ტოლი სიმაღლის (20-25სმ) და სხვადასხვა დიამეტრის თიხის ორი ქილისაგან, რომლებზეც ციკნის ტყავი ან ხარის ფაშვია გადაკრული. ნაირფრად მოხატული ქილები თასმითაა გადაბმული. დიპლიპიტოზე ხის ორი პატარა ჯოხით უკრავენ. ჟღერადობის გასაძლიერებლად ტყავს ცეცხლზე ათბობენ.

 

 

ღირსშესანიშნაობები: 
ალავერდი(X-XVII სს.), 
ალვანი(VIII-IXსს.), 
ბაიხოს სამება(VII ს.), 
კვეტერას ციხე-სიმაგრე და ჯვარგუმბათოვანი ეკლესია(VIII-XI სს.), 
მატანის ციხე(XVIII ს.), 
გურჯაანის ყველაწმინდა (VIII ს.), ვ
აზისუბნის ორმოცნი(VI ს.), 
ვაჩნაძიანის ყველაწმინდა(VIII-IXსს.), 
ვეჯინის სამონასტრო კომპლექსი(X-XI სს.), 
ზეგაანის ყველაწმინდა(Vი-VII სს.) და წმ. მარინეს ეკლესია(V ს.), 
კარდენახის საბაწმინდა(VI-XIV სს.), 
სანაგირეს სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XVI სს.), 
ჭერემის ციხე-ქალაქი(V ს.), 
წერმის სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XI სს.) და სასახლე(VIII-IX სს.), 
ხორაუგის ქვაბთა სისტემა, 
ვაზიანის ამაღლება(X ს.), 
ხორნაბუჯის ციხე-ქალაქი(V ს.), 
აკურას სამნავიანი ბაზილიკა(IX ს.), ა
ხალი შუამთა (XVI ს.), 
ვანთა ხუროთმოძღვრული კომპლექსი(VIII-IX სს.), 
ბატონის ციხე(XVII ს.), 
იყალთოს მონასტერი და აკადემია(VI-XIIსს.), 
კირისხევის ღვთისმშობლის ეკლესია(VI-VII სს.), 
კონდამიანის უდაბნო და სამონასტრო კომპლექსი(VI ს.), 
ძველი შუამთა(V_VII სს.), 
ლელიანის სამონასტრო კომპლექსი(X_XI სს.), 
ბერების სერი,გამოქვაბულთა კომპლექსი(VI-VIII სს.), 
დავით-გარეჯა(VI-XVIII სს.), 
კაწარეთის სამნავიანი ბაზილიკა(V_VI სს.), 
ნაომარი გორა(ძვ. წ. II-I ათასწლ.), 
საგარეჯოს წმ. პეტრეს და წმ. პავლეს დარბაზული ეკლესია(XVIII ს.), 
მანავის გუმბათიანი ეკლესია(XVIII ს.), 
მარტყოფის სამონასტრო კომპლექსი(VI-XIX სს.), 
ნინოწმინდას სამონასტრო კომპლექსი(VI ს.), ც
იხე-ქალაქი უჯარმა(IV ს.), 
ბოდბის სამონატრო კომპლექსი(IV-IX სს.), 
ციხე-ქალაქი სიღნაღი(XVIII ს.), 
ხირსას მამათა მონასტერი(VI ს.), 
გრემი (XVI ს.), 
ნეკრესის სამონასტრო კომპლექსი(IV-IX), 
ნეკრესის წინაქრისტიანული სამლოცველო(ძვ.წ. II ს.), 
ყვარლის ციხე(XVI-XVII სს.), 
ყვარლის ნათლისმცემლის ეკლესია, 
აღდგომის ტაძარი(XVI-XVII სს.), 
ძველი გავაზის ღვთისმშობლის ტაძარი(V_VI სს.), 
შილდას ნახევრად მიწაში ჩაფლული ტაძარი, ტელავის ძველი გალავანი(VIII-IX სს.) 
ხაშმის სამნავიანი ბაზილიკა(V_VI სს) და სასახლე(IX-X სს.), 
დუბის დედათა მონასტერი(VI ს.), 
უძველესი ნაქალაქარი სოფელ მთისძირში, 
ჯანდიერაანთ ციხე, მანავის ციხე(შუა საუკ.), 
ახმეტის ოთხკუთხა კოშკი, 
ჩაილუირის ციხე-გალავანი(შუა საუკ.), 
ილიას ქანდაკება ილიას გორაზე(ყვარელი), 
დურუჯის ხეობის ლოდი, 
ყვარლის ღვინის გვირაბი, 
ყვარლის საფუტკრეები და ფიქალები, 
უდაბნოს სვეტი, 
ქილაკუპრი და ფორფოტები(ტალახის ვულკანები)

 

 

ტ უ რ ი ს ტ უ ლ ი    კ ო მ პ ა ნ ი ა
W A L K E R / ვოლქერი